TÜRKİYE’DE SON DEPREMLERDE SIKÇA GÖRÜLEN DONATI YERLEŞTİRME HATALARI
By Emre BEYAZIT - Cumartesi, Şubat 18, 2017
TÜRKİYE’DE SON DEPREMLERDE SIKÇA GÖRÜLEN
DONATI YERLEŞTİRME HATALARI
Ülkemizde yakın geçmişte yaşanan büyük depremler hem mal tahribatı, hem can kaybı hem de psikolojik etki yönüyle
güncelliğini korumaktadır. Tüm bu depremlerin ardından binalardaki hasar ve yıkım nedenlerinden biri olarak sıralanan
işçilik kusurlarının önüne ciddi bir şekilde geçilememiştir. Donatı detaylarındaki yetersizlikler ve yanlışlıklar pek çok
yapıda ciddi hasarlar meydana gelmesine sebep olmuştur. İnşaatlardaki betonarme donatısı yerleştiren ustanın bilgisi,
ustasının ona öğrettiği bilgilerle sınırlı kalmakta ve işiyle ilgili standart bir eğitim ehliyetine sahip olmadan
çalışmaktadır. Burada, depremde yıkılan veya hasar gören binalarda gözlenen betonarme donatı yerleştirme hataları ele
alınacaktır.
DONATI HATALARI
Kolon Boyuna Donatıları
Depremlerde hasar gören veya yıkılan binalarda göze çarpan önemli bir konu kolon boyuna donatılarının bindirmeli
eklerinin kolon orta bölgesinde yapılmamış olmasıdır (Şekil 1a,b).
Boyuna donatıların bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yapılması durumunda TDY 7.3.3.2 ve TS500 9.1.2’deki
kurallara göre kenetleme boyları düzenlenmelidir. Depremden sonra bölgede yapılan incelemelerde, pek çok yapıda
bırakılan betonarme donatı filizlerinin yetersiz veya rasgele uzunluklarda bırakıldığı tespit edilmiştir (Resim 1,2).
Bir üst kat kolonu için bırakılan bu filizler gerekli önlemler alınmadığı takdirde korozyona uğramaktadır. Paslanmış
donatı, aderansı önemli ölçüde olumsuz etkilemekte ve donatının betondan sıyrılıp çıkmasını kolaylaştırmaktadır.
Kolonda basınca çalışan boyuna çubukta kanca yapılması kabuk betonunda büyük zararlara yol açtığından kanca
yapılmasından kesinlikle kaçınılmalıdır. Kolona kanca yapılarak yerleştirilmiş donatı, kabuk betonunu ezerek
çatlamasına neden olacaktır (Şekil 2-3).
Resim 3‘te, İzmit yakınlarındaki bir sitenin kolonlarında, donatı bindirme uçlarının kanca yapılmasından ve etriye
yetersizliğinden dolayı betonun parçalanması görülmektedir.
Kiriş-Kolon Sarılma Bölgeleri
Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde donatı detaylarının yeterliliği ve uygunluğu, deprem yükü etkisi altındaki yapının
davranışı için oldukça önemlidir. Ülkemizde görülen depremlerin ardından, genellikle kolon-kiriş birleşim noktalarında
ciddi hasarlar meydan geldiği söylenebilir. Beton dökümünden önce yapılması gereken kontrollerde, donatı
yetersizliklerinin ve yanlış uygulamaların fark edilmemesi veya gerekli dikkatin gösterilmemesi, kolon-kiriş birleşim
noktalarına yeterli özenin gösterilmediğinin işaretidir. Kolon-kiriş birleşim bölgesindeki hasarların en önemli
nedenlerinden biri olarak etriye yetersizliği sayılabilir (Resim 4-5).
Etriye sıklaştırmasından kaçınılmasıyla sağlanacak küçük kazanç, bedeli ölçülemeyecek zararlara yol açmaktadır.
Projede belirlenen etriye aralığına ve sayısına yapı üretimi sırasında yeterince dikkat edilmemesi sonucu pek çok
kolonda ve kirişte büyük hasarlar oluşmuştur (Resim 6-8).
Konsol ve Balkon Donatıları
Donatılar, projeye uygun olarak yerleştirilmediği taktirde öngörülen mukavemetleri gösteremeyeceklerdir. Örneğin
konsolda çekme donatısı gerektiği gibi üste düzgün olarak yerleştirilmeyip rasgele düzensiz yerleştirilirse çekmeye
karşı mukavemeti betonarme donatısı göre düşük olan beton, çekme donatısının görevini yapmaya çalışacak ve
konsolda çatlaklar oluşacaktır (Şekil 4). Deprem etkisinden dolayı konsollarda tersinmeler meydana gelebileceği ve
bundan dolayı da konsolun alt yüzeyinde çekme gerilmeleri oluşabileceği unutulmamalı ve yeterli alt donatı
bulundurulmalıdır.
Afet bölgesindeki birçok kirişsiz balkon, alta ve üste yerleştirilen donatının yetersizliği, işçilik kusuru ve tabla
kalınlığının yetersizliği gibi nedenlerle, konsolun ankastre ucunda mafsal oluşmasına neden olmuş ve tamamen
kullanılamaz hale gelmiştir (Resim 9).
Paspayı Yetersizliği
Paspayı yetersizliğinden dolayı çekme çubuklarında ve boyuna çubuklarda ankraj yeterince sağlanamamakta ve küçük
bir sarsıntıda dahi kabuk betonu kopabilmektedir (Resim 10-11).
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Donatı, projede gösterildiği şekilde bükülmeli ve bükme işi kesin olarak donatılar ısıtılmadan yapılmalıdır. Etriyeler,
kendi çaplarının en az iki katı kalınlıkta bir çubuk etrafına sarılmak suretiyle bükülmelidir. Diğer betonarme
donatılarının kendi çaplarının en az 2,5 katı kalınlık etrafında kıvrılmalıdır.
Betonarme donatıları, yerlerine projede gösterildiği şekilde yerleştirilmeli, beton dökümü ve prizi esnasında yerinden
oynamayacak şekilde iyice bağlanmış olmalıdır. Yerine konulmuş olan donatılar kirden, zararlı pastan, boya, yağ ve sair
yabancı maddelerden arındırılmış olmalıdır.
Donatıların kalıp yüzüne olan mesafesi bloklar, askılar ve sair uygun araçlarla temin edilmelidir. Donatıların kalıba
değmesini önleyen bloklar kabul edilebilecek şekil ve boyutlarda çimento harcından yada madeni mesnetlerden
olmalıdır. Ancak madeni mesnetler, paslanmaz malzemeden olmalıdır. Paspayını sağlamak maksadıyla çakıl tanesi
kırmataş, tuğla parçası, madeni boru parçası, ahşap blok kullanılmamalıdır.
Donatılar projede gösterildiği şekilde düzenli aralıklarla yerlerine yerleştirilmelidir. Ancak yan yana iki donatı
arasındaki serbest açıklık kullanılan en büyük çaptaki donatı çapından veya en az 2 cm den küçük olmamalıdır.
Donatı yerine yerleştirildikten ve bağlandıktan sonra mutlaka mühendis tarafından kontrol edilmeli, daha sonra beton
dökülmeye başlanmalıdır.
